شانس احیای برجام چقدر است؟ | برجام متلاشی می‌شود اما نمی‌میرد

قرن نو ـ گروه سیاسی ـ کتایون مافی: آخرین اخبار از مذاکرات برجامی در وین حاکی از آن است که برای اولین‌بار از زمان آغاز دور جدید گفت‌وگو‌ها در وین کارگروه زمان‌بندی توافق برای برچیدن تحریم‌های ضدِایرانی تشکیل جلسه داد.

این خبر درحالی از سوی «میخائیل اولیانوف»، نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی اعلام شد که علی باقری‌کنی، مذاکره‌کننده ارشد ایران نیز گفت: طی تعامل و نشست‌های چند روز گذشته، اختلافات طرفین در مورد دامنه و حیطه موضوعات قابل‌مذاکره در حال کاهش است.

عصر پنجشنبه دور دوم از هفتمین دور نشست کمیسیون مشترک برجام برگزار و یک ساعته خاتمه یافت. بااین‌حال، میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه، آن را «کوتاه و سازنده» خواند.

او اعلام کرد که مذاکره‌کنندگان توانستند برخی سوءتفاهمات را برطرف کرده و اقدامات عملی را آغاز کنند.

باقری‌کنی، دیپلمات ارشد کشورمان نیز تصریح کرد که جمع‌بندی در مورد دامنه و حیطه موضوعات قابل‌مذاکره پیشرفت بسیار خوبی داشته است؛ زیرا ابتدا دراین‌زمینه بین طرفین اختلاف وجود داشت.

ایران در دو پیشنهاد خود «لغو همه تحریم‌های برجامی و فرابرجامی و بازگشت ایران به تعهدات برجامی‌اش» را ارائه کرده بود و حالا برخی از منابع خبری اعلام کرده‌اند که در صورت موافقت طرف‌های مقابل با «بسته ابتکاری» ایران، پیشنهاد سوم و تکمیل‌کننده‌ای نیز روبه‌رو خواهند شد.

راستی‌آزمایی لغو تحریم‌ها، جبران خسارت و تضمین آمریکا برای عدم خروج مجدد از برجام ازجمله مواردی است که در پیشنهاد ایران در نظر گرفته شده است.

توافق خوب

در چنین شرایطی برخی از صاحب‌نظران سیاسی تأکید دارند: درحال‌حاضر تداوم حیات نباتی برجام بهتر از مرگ آن است. علی باقری‌کنی، معاون وزیر خارجه نیز گفته است که موارد اختلافی نیازمند «تصمیم‌گیری در سطوح بالا» است.

وی تأکید کرد: تهران به چیزی کمتر از توافق هسته‌ای که در ۱۳۹۴ با قدرت‌های جهانی امضا کرد رضایت نخواهد داد و این موضوع «خط قرمز تهران» در مذاکرات جاری در وین باقی خواهد ماند.

نشست لیورپول و حاشیه‌ها

همزمان با ادامه مذاکرات وین،  وزیر خارجه آمریکا و همتایان اروپایی در حاشیه نشست جی  ـ هفت در لیورپول درباره برجام و شیوه ادامه مذاکرات با وزرای خارجه نیز مذاکراتی را برگزار کردند. به گفته آنتونی بلینکن، این مذاکرات «سازنده» بوده است. حتی رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران که پیش از حضور در وین، ابتدا به لیورپول رفت.

اروپایی‌های وقت‌شناس

به گفته یک مقام ارشد وزارت خارجه آمریکا در حاشیه نشست وزرای خارجه گروه ۷، مقام‌های اروپایی اتفاق‌نظر دارند که هنوز امکان انعقاد توافق با ایران وجود دارد، اما زمان روبه‌اتمام است.

این نکته‌ای بود که وزیر خارجه آلمان به دنبال رایزنی‌های فشرده در حاشیه گروه هفت بر آن تأکید کرد و در این‌باره گفت: هیچ چشم‌انداز پیشرفتی در مذاکرات برای احیای توافق موسوم به برجام در وین، پایتخت اتریش، نمی‌بیند.

آنالنا بربوک اظهار داشت، ایران با پیشنهادات (تازه) خود در وین، مذاکرات را شش ماه به عقب برگردانده است. نین لیز تراس، وزیر خارجه بریتانیا، نیز هشدار داد این «آخرین شانس» ایران برای بازگشت به برجام است.

روس‌ها و چینی‌های ماهیگیر

میخائیل اولیانوف، سفیر و نماینده روسیه نزد سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین نیز در توئیتی خبر داد که شنبه نشست هماهنگی اعضای برجام، بدون حضور ایران، برای گفت‌وگو درباره تحولات جاری در جریان مذاکرات وین برگزار شد.

اظهارات قبلی وی به‌گونه‌ای از فشار روسیه بر ایران در مورد پیشنهادات اخیر در گفت‌وگو‌های وین خبر می‌داد. اولیانوف پیش از این گفته بود که مذاکرات احیای توافق هسته‌ای موسوم به برجام براساس پیش‌نویس‌های تهیه‌شده تا خرداد ماه سال جاری پیش خواهد رفت.

او در عین حال تأکید کرد: براساس قواعد دیپلماسی «ایده‌های جدید ایرانی‌ها باید به‌طور شایسته مورد بحث و بررسی قرار گیرد».

روزنامه بریتانیایی گاردین نیز روز جمعه دلیل عقب‌نشینی تیم تحت رهبری علی باقری‌کنی را نتیجه فشار از سوی چین و روسیه دانسته است.

درهمین‌حال «ماریا زاخاروا»، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه ضمن ابراز‌ امیدواری در خصوص نتیجه‌بخش بودن مذاکرات هسته‌ای در وین خواستار جبران خسارت آمریکا بابت خروج از برجام شد. وی گفت: مسکو از تهران و واشنگتن می‌خواهد برای احیای برجام در جریان مذاکرات وین گام‌های خود را هماهنگ کنند.

زاخاروا تأکید کرد: «تلاش روسیه برای احیای برجام به سود طرف خاصی نیست بلکه به این دلیل است که فرض ما این است که این مکانیسم اصولاً به‌شکلی متعادل براساس منافع همه طرف‌ها بنا شده است».

بااین‌حال بسیاری از منتقدین باور دارند که در ماجرای برجام، رفتار روسیه و چین با ایران کاملاً سودجویانه و فرصت‌طلبانه بود. هم‌اکنون نیز این دو کشور منافع خود را در مذاکرات وین دنبال می‌کنند و از آب گل‌آلود ماهی می‌گیرند.

تلاش‌های اسرائیل علیه برجام و مذاکرات وین

دراین‌میان اسرائیل نیز بیکار ننشسته است و همزمان با برگزاری دور جدید مذاکرات، بنی گانتز، وزیر دفاع اسرائیل به آمریکا سفر کرد تا با مقامات آمریکایی دیدار و گفت‌وگو کند. «آمادگی‌های نظامی دو کشور» در صورت شکست احتمالی دیپلماسی، محور این گفت‌وگو‌ها بود.

اسرائیل نگران است که این توافق فعالیت‌های هسته‌ای ایران را عادی کند و به بهبود روابط ایران و آمریکا کمک کند.

در مقابل کشور‌های خلیج فارس که زمانی به‌شدت با توافق هسته‌ای با ایران مخالف بودند، اکنون از احیای آن حمایت می‌کنند.

دولت‌هایی مانند عربستان سعودی و امارات متحده عربی می‌دانند که عدم دستیابی به توافق برای بازگشت به برجام ازطریق مذاکره، می‌تواند منجر به رویارویی مستقیم ایالات متحده و اسرائیل با ایران شود و آنها می‌دانند که در چنین سناریویی، بیشترین بار درگیری را متحمل خواهند شد؛ به‌ویژه آنکه اعتقاد اولیه‌ی این کشور‌ها، مبنی‌بر حفاظت ایالات متحده از منافع آنها، در دوران ترامپ کمرنگ شد.

شانس سی تا پنجاه درصدی

علی باقری‌کنی، مذاکره‌کننده ارشد ایران، یکشنبه شب در ادامه رایزنی‌های دیپلماتیک فشرده در وین با رؤسای هیئت‌های مذاکره‌کننده چین و روسیه دیدار کرد.

این ملاقات سه‌جانبه درحالی برگزار شد که اخبار نویدبخشی درباره روند مذاکراتی که با هدف رفع‌ تحریم‌ها در پایتخت اتریش جریان دارد منتشر می‌شود.

اما این اقدامات چندان با نگاه منتقدین سازگار نیست؛ برای مثال، علی مطهری، نماینده ادوار مجلس، در حساب شخصی خود در توئیتر نوشت: «چون سال‌ها علیه مذاکره و در جهت انهدام برجام تبلیغ کرده‌اند و اکنون خود به مذاکره رفته‌اند، برای آنکه طرفداران را توجیه و حفظ کنند اسمی از احیای برجام نمی‌آورند ولی در واقع به همین کار مشغول‌اند و مصداق جمله معروف «اسمشو نیار خودشو بیار» شده‌اند.»

افکارِعمومی نیز نسبت به سفر‌های مکرر مسئولان ایرانی به روسیه و چین و اظهارنظر‌های ناصحانه و پدرمآبانه مسئولان روسی و چینی درباره نوع برخورد ایران با مسئله برجام، واکنش‌های منفی و سؤال‌برانگیزی دارند.

حالا برخی از تحلیلگران سیاسی براین‌باورند شانس بازگشت به توافقی مانند برجام چیزی بین سی تا پنجاه درصد است.

کارل کالتنتالر، استاد علوم سیاسی دانشگاه آکران آمریکا در این‌باره گفت: هر دو طرف احیای برجام را می‌خواهند، راه رسیدن به موفقیت برای هر دو طرف بسیار دشوار شده است. وی در ادامه افزود: برجام متلاشی می‌شود اما نمی‌میرد، و طرف‌ها وانمود می‌کنند که هنوز زنده است تا از بحرانی که مرگ رسمی‌اش به آن دامن می‌زند اجتناب کنند.

آینده صحت این پیش‌بینی‌ها را مشخص می‌کند.

5965