بن‌بست در مذاکرات برجام شکسته شد؟ | نقش «میانجی‌گرانه» قطر در عبور از بن‌‌بست

قرن نو - گروه سیاسی: به دنبال سفر انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ‌کننده مذاکرات وین به تهران که با سفر میانجیگرانه امیر قطر به ایران همزمان شده بود، جوزپ بورل، مسئول سیاست‌خارجی اتحادیه اروپا گفت که او معتقد است در جریان رایزنی‌های نماینده وی و مقامات ایرانی در تهران در هفته جاری پیشرفت کافی برای از سرگیری مذاکرات هسته‌ای پس از دو ماه بن‌بست حاصل شده است.

اختلاف ایران و آمریکا بر سر تحریم‌های سپاه

مذاکرات برای احیای توافق هسته‌ای سال 2015 ایران با قدرت‌های جهانی از ماه مارس، زمانی که متن توافق تقریباً تکمیل شد به حالت تعلیق درآمده و عمدتاً به دلیل اختلاف تهران و واشنگتن بر سر حذف/حفظ سپاه پاسداران از/در فهرست [ادعایی] «سازمان‌های تروریستی خارجی» موسوم به FTO به بن‌بست رسیده بود.

 بر اساس گزارش رویترز، جوزپ بورل هنگام بازگشت انریکه مورا، هماهنگ کننده مذاکرات به اروپا، گفت که پاسخ ایران به اندازه کافی "مثبت" بوده است، پس از اینکه مورا پیامی را ارائه کرد مبنی بر اینکه اوضاع نمی تواند به همان شکلی که بود ادامه یابد. بورل در نشست وزرای خارجه گروه ۷ در شمال آلمان به خبرنگاران گفت: «این مسائل یک شبه حل نمی‌شوند. فرض کنید مذاکرات مسدود شد، اما با چشم انداز «دستیابی به توافق نهایی» مسدود شد». بورل گفت: «این بهتر از حد انتظار پیش رفته است - مذاکرات متوقف شد و اکنون دوباره گشایش ایجاد شده است».

به گفته وی طرح کلی توافق با هدف احیای توافقی که برنامه هسته‌ای ایران را در ازای رهایی از تحریم‌های اقتصادی محدود می‌کند، اساساً در ماه مارس مورد توافق قرار گرفت. با این حال، پس از درخواست‌های روسیه در آخرین لحظه و اختلاف بر سر فهرست سازمان تروریستی خارجی ایالات متحده، از آن زمان به هم ریخته است.

حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران نیز گفت که سفر مورا "فرصتی برای تمرکز بر ابتکارات برای حل و فصل مسائل باقی مانده" بوده است. وی گفت: اگر ایالات متحده تصمیمی سیاسی بگیرد و به تعهدات خود پایبند باشد، یک توافق خوب و قابل اعتماد در دسترس است.

یک منبع دیپلماتیک فرانسوی روز پنجشنبه گفت که او شانس کمی برای موافقت ایالات متحده با حذف سپاه از فهرست یاد شده به این زودی ها می بیند.
گفتنی در اتفاقی عجیب، مورا و تیمش روز جمعه در بازگشت از پایتخت ایران برای چند ساعت در فرودگاه فرانکفورت بازداشت شدند. او در توییتر گفت: "ما را جدا نگه داشتند. امتناع از ارائه هرگونه توضیحی برای آنچه که به نظر می رسد نقض کنوانسیون وین است."

سخنگوی وزارت کشور آلمان گفت که پلیس آلمان در مورد این حادثه بیانیه‌ای خواهد داد و به خبرنگاران گفت: «دلایل زیادی می‌تواند به پرواز، مسیر سفر و نه لزوماً به شخص مربوط باشد».

خبرگزاری رسمی ایران، ایرنا، اعلام کرد که اسرائیل پشت این حادثه بوده است. در این بیانیه آمده است: «آنچه در فرانکفورت رخ داده است به مخالفت با پیشرفت مذاکرات هسته ای مربوط می شود... لابی صهیونیستی در دستگاه امنیتی آلمان نفوذ دارد».

سفر مهم امیر قطر

از سوی دیگر شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر، در تلاش برای میانجیگری بین واشنگتن و تهران و  پایان دادن به اختلاف طرفین بر سر احیای توافق هسته‌ای با سفر به تهران با مقامات ارشد ایران دیدار کرد و خواستار گفت‌وگوی بیشتر برای حل و فصل بن‌بست موجود در روند توافق برای احیای برجام شده است.

این سفر یک روزه در حالی روز پنجشنبه انجام شد که انریکه مورا، معاون مسئول سیاست‌خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ کننده مذاکرات وین در دومین روز از دیدارهای خود در تهران، با علی باقری، مذاکره کننده ارشد ایران گفت‌وگو کرد. بر اساس گزارش‌ رسانه‌ها رهبر قطر با ورود به فرودگاه مهرآباد تهران توسط محمد مخبر معاون رئیس جمهور ایران استقبال شد. گفته می‌شود که در این سفر مسائل دوجانبه، منطقه ای و بین المللی در دستور کار قرار دارد.

نقش استراتژیک قطر

روابط قطر با واشنگتن و تهران به دوحه این امکان را می دهد که دیدگاه های بین این دو را منتقل کند. برخلاف برخی از همسایگان عرب خلیج فارس، قطر روابط نزدیکی با ایران دارد و دو کشور بزرگترین میدان گاز طبیعی جهان را به اشتراک می گذارند. قطر در ماه فوریه میزبان رئیسی بود.

این کشور خلیج فارس علیرغم اندازه کوچک خود به عنوان یک میانجی و مذاکره کننده در منطقه و فضای بین المللی، نقش استراتژیک و مهمی ایفا می کند. قطر همچنین متحد نزدیک ایالات متحده، مناقشه هسته ای ایران را به فهرست تلاش های دیپلماتیک خود اضافه کرده و در آن به دنبال ایفای نقش میانجی در پشت پرده است.

خبرگزاری رویترز به نقل از یک منبع ناشناس اعلام کرد که هدف از این سفر این بود که طرف‌های توافق هسته‌ای ایران را به یک راهکار «میانی جدید» برساند.

تقریباً یک سال گفت‌وگوهای غیرمستقیم بین تهران و واشنگتن برای نجات این پیمان از ماه مارس به حالت تعلیق درآمده است، عمدتاً به دلیل مناقشه بین تهران و واشنگتن بر سر حذف/حفظ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از/در لیست [ادعایی] «سازمان‌های تروریستی خارجی» وزارت خارجه آمریکا موسوم به FTO.

خبرگزاری دولتی ایران، ایرنا، اعلام کرد: رفع انسداد دارایی‌های ایران، همکاری در برگزاری جام جهانی 2022، پیگیری تبادل اسرا و همکاری در حوزه انرژی نیز در دستور کار این سفر بود. ایران برای میزبانی از تماشاگران فینال جام جهانی فوتبال مردان در قطر در ماه نوامبر در جزیره کیش در نزدیکی خود ابراز علاقه کرده و از هزینه های ویزا برای بازدیدکنندگان چشم پوشی می کند تا بتواند علاقه‌مندان را به این جزیره جذب کند.

به نوشته خبرگزاری الجزیره، انتظار می رود آل ثانی پس از خروج از تهران از چند کشور اروپایی دیدن کند. درحالیکه قطر و مقامات اروپایی در تلاش برای تسهیل مذاکرات غیرمستقیم متوقف شده بین تهران و واشنگتن بوده‌اند، روز پنجشنبه به نظر می‌رسید طرف ایرانی بیشتر بر مسائل منطقه‌ای و دوجانبه متمرکز شده است، زیرا در هیچ‌یک از ۲ دیدار امیر قطر با رهبر عالی و رئیس‌جمهور ایران، هیچ اشاره علنی به توافق هسته‌ای نشد، حتی زمانی که امیر قطر حمایت خود را از احیای برجام اعلام کرد. بر اساس گزارش خبرگزاری‌های رسمی، رهبران دو کشور همسایه عمدتاً در مورد مسائل منطقه ای و دوجانبه گفت‌وگو کردند.

مسائل منطقه‌ای

رهبر قطر در راس هیاتی به تهران سفر کرد که در آن شیخ محمد بن عبدالرحمن بن جاسم آل ثانی وزیر امور خارجه نیز حضور داشت و با حسین امیرعبداللهیان همتای ایرانی خود دیدار کرد. این مقامات همچنین یاد ابوعاقله را گرامی داشتند و از استانداردهای دوگانه سازمان های بین المللی و گروه های حقوق بشر در برخورد با نقض حقوق بشر در فلسطین انتقاد کردند.

به نظر می رسد گفت‌وگوهای پیرامون منطقه به طور گسترده بر نقش اسرائیل متمرکز شده است، به خصوص که این نشست یک روز پس از ترور شیرین ابوعاقله، روزنامه نگار الجزیره توسط نیروهای اسرائیلی هنگام پوشش خبری یک حمله در کرانه باختری اشغالی انجام شد. ، شیخ تمیم در سخنرانی خود در نشست خبری زنده با رئیسی در تهران گفت که مسئولین قتل شیرین ابوعاقله، خبرنگار کهنه کار الجزیره باید پاسخگو باشند. ابوعاقله روز چهارشنبه در جنین از ناحیه سر زخمی شد. الجزیره، شاهدان عینی و دولت قطر، نیروهای اسرائیلی را به قتل متهم کردند. رئیسی در نشست خبری گفت: جنایات رژیم صهیونیستی هرگز برای آن امنیت ایجاد نمی کند. روزنامه نگاران باید به خود افتخار کنند که صدای مردم فلسطین را به گوش جهانیان رسانده اند و از سوی دیگر بدانند که این جنایات ماندگار نخواهد بود.

الجزیره به نقل از خبرگزاری‌های رسمی ایران گزارش داد که رهبر عالی ایران از «محکومیت جنایات رژیم صهیونیستی» توسط امیر قطر حمایت کرد و گفت: ایران از کل جهان عرب انتظار دارد در مقابل این جنایات بایستد. ایشان با انتقاد از پاسخ محدود کشورهای عربی به اقدامات سال گذشته اسرائیل در محله شیخ جراح در قدس شرقی، گفت: مواضع آنها ملایمتر از کشورهای اروپایی است. آیت‌الله خامنه‌ای با بیان اینکه دیگر مسائل منطقه‌ای از جمله درگیری‌های یمن و سوریه با گفت‌وگو قابل حل است خاطرنشان کردند که این گفت‌وگو باید از موضع برابر باشد. رهبر ایران همچنین گفت سطح روابط اقتصادی دو کشور در حال حاضر پایین است و باید چند برابر شود. همچنین در مسائل سیاسی نیز زمینه برای تبادل نظر بیشتر وجود دارد و امیدواریم این سفر به منشا جدیدی برای گسترش همکاری ها تبدیل شود.

افزایش همکاری‌های دوجانبه

همچنین رئیس‌جمهور ایران در مورد مسائل منطقه‌ای که محور اصلی دستورالعمل سیاست خارجی وی بوده است، گفت‌وگو کرد و خواستار پایان جنگ در یمن و ثبات در کشور همسایه افغانستان شد. وی تاکید کرد که اگر مداخله خارجی صورت گیرد، وضعیت منطقه بدتر خواهد شد. آل ثانی نیز گفت که مسائل منطقه ای باید از طریق گفت‌وگو حل و فصل شود و همچنین ابراز امیدواری کرد ایران و قطر بتوانند روابط اقتصادی خود را در سال آینده به میزان قابل توجهی تقویت کنند.

آل ثانی تایید کرد که فلسطین و امور منطقه ای نقطه اصلی گفت‌وگو در روز پنجشنبه بودند. وی همچنین خواستار گفت‌وگوی بیشتر برای حل و فصل موضوع توافق هسته ای شد و گفت که قطر از ایرانیانی که مایل به تماشای مسابقه تیم ملی خود در جام جهانی فوتبال در ماه نوامبر هستند استقبال خواهد کرد.