ایران و روسیه؛ رابطه استراتژیک یا همکاری‌های موقتی؟

قرن نو ـ گروه بین‌الملل: ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران از همان روزهای آغازین دولتش، تقویت روابط با روسیه را اولویت نخست خود در زمینه سیاست خارجی معرفی کرد و در واکنش به او، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه نیز نسبت به توسعه و تعمیق روابط دوجانبه میان دو کشور ابراز امیدواری کرد.

در این راستا، رئیسی در اولین سفر رسمی دوجانبه خود به مسکو سفر کرد و پیش‌نویس توافقنامه همکاری استراتژیک با مسکو را به پوتین تحویل داد؛ توافق‌نامه‌ای که البته از سال 2001 روی میز است و در طی این سال‌ها سه بار به‌روزرسانی شده است، بدون اینکه نتیجه مشخصی در پی داشته باشد؛ اما تنها چند هفته بعد، تنشی جدی در روابط میان دو کشور بروز کرد. ماجرا از این قرار بود که درست در آستانه نهایی‌شدن توافق هسته‌ای، روسیه که به‌واسطه تهاجم نظامی علیه اوکراین، با کمپین بی‌سابقه تحریم‌های اقتصادی غرب مواجه شده بود، از واشنگتن خواست تا تضمین بدهد که تحریم‌ها هیچ مانعی بر سر راه روابط اقتصادی این کشور با ایران ایجاد نخواهند کرد.

این درخواست، مذاکرات هسته‌ای را در بن‌بست کامل فرو برد؛ بن‌بستی که به‌نظر کماکان حل‌نشده باقی مانده است. این درخواست مسکو با واکنش تند هر دو جناح محافظه‌کار و اصلاح‌طلب در ایران مواجه شد. در این رابطه، روزنامه جمهوری اسلامی روسیه را به‌شدت مورد انتقاد قرار داد و تأکید کرد که مسکو نباید به خود اجازه دهد که مانعی بر سر راه تلاش ایران برای پیگیری منافع ملی‌اش باشد. این روزنامه همچنین از روسیه به‌دلیل چشم‌پوشی از حملات اسرائیل به مواضع ایران در سوریه انتقاد کرد. روزنامه اصلاح‌طلب شرق، پا را از این فراتر گذاشت و خواستار بازبینی روابط دوجانبه با روسیه شد. 

به‌دنبال نشست سه‌جانبه تهران اما یک بار دیگر گمانه‌زنی‌ها در رابطه با استراتژیک‌شدن روابط ایران و روسیه شدت گرفت؛ اما کماکان توضیحات بسیاری وجود دارند که تأکید می‌کنند تغییری در الگوی روابط ایران و روسیه اتفاق نیفتاده است. برگزاری این نشست و دیدار رهبران ایران و روسیه، درست پس از سفر جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده به منطقه به‌منظور تنگ‌ترکردن حلقه فشار منطقه‌ای علیه ایران و تقویت کمپین فشار حداکثری علیه روسیه، سیگنالی از سوی روسیه و ایران به غرب است، سیگنالی مبنی‌بر اینکه نه روسیه و نه ایران، کشورهایی منزوی نیستند و هرگز تسلیم فشار غرب نخواهند شد. در این دیدار همچنین در مورد سوریه نیز مفصل گفت‌وگو شد و روسیه و ایران متفقاً با درخواست ترکیه برای حمله به شمال شرق سوریه مخالفت کردند.

به‌رغم همه این پیام‌های مشترک و اشتراک‌نظرها؛ اما کیست که نداند روسیه و ایران رقبایی مهم برای یکدیگر در حوزه صادرات انرژی و همچنین، رقبای مهم ژئوپلیتیکی در سوریه هستند. حتی امضای قرارداد میان گازپروم و شرکت ملی نفت ایران نیز زمانی اهمیت می‌یابد که این قرارداد اجرایی شود؛ قراردادی که تاکنون چند بار دیگر نیز امضا شده است؛ اما در عمل اتفاق خاصی نیفتاده است. در رابطه با ارسال پهپادهای ساخت ایران به روسیه نیز، ایران مدعی است که توافقات مربوط به این صادرات از مدت‌ها پیش صورت گرفته بوده و هیچ ارتباطی به جنگ روسیه و اوکراین ندارد.

5965

منبع: اندیشکده بریتانیایی RUSI