دوباره سوخو؟

به گزارش قرن نو: 25 دی بود که شهریار حیدری، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگویی، اظهار کرد که «جنگنده‌های سوخو _ ۳۵ که ایران به روسیه سفارش داده است، اوایل سال آینده (شمسی) وارد کشور می‌شود». البته این نماینده موضوع را فراتر از فروش سوخو _ ۳۵ می‌داند. چون حیدری در ادامه عنوان کرد: «ما به کشور روسیه سفارش‌هایی نظیر سیستم‌های پدافندی، موشکی و همچنین بالگرد را نیز داده‌ایم و اکثر این سلاح‌ها به‌زودی وارد کشور می‌شوند». ‌اواسط آذر سال جاری هم جان کربی از احتمال ارسال این جنگنده‌ها به ایران خبر داده بود. سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید در با تکیه بر ارزیابی‌های اطلاعاتی واشنگتن درباره گسترش همکاری‌های نظامی ایران و روسیه گفت: «مسکو به‌دنبال همکاری با تهران در زمینه‌هایی مانند توسعه تسلیحات و آموزش است. ما نگران هستیم که روسیه قصد دارد قطعات نظامی پیشرفته‌ای را در اختیار ایران قرار دهد، مانند هلیکوپتر و سامانه‌های پدافند هوایی؛ طبق گزارش‌ها، از بهار امسال، خلبانان ایرانی در روسیه برای یادگیری نحوه پرواز با سوخو _ ۳۵ آموزش می‌بینند. این نشان می‌دهد که ایران ممکن است ظرف یک سال آینده جنگنده دریافت کند.

این جنگنده‌ها نیروی هوایی ایران را نسبت به همسایگان منطقه‌ای خود به‌طور قابل‌توجهی تقویت می‌کنند. این یک مشارکت دفاعی تمام‌عیار است که برای اوکراین و همسایگان ایران مضر است. ما از ابزارهایی که در اختیار داریم برای افشا و مختل‌‌کردن این فعالیت‌ها استفاده خواهیم کرد و آماده انجام کارهای بیشتری هستیم».‌ طی سال‌های گذشته، گمانه‌زنی‌هایی درباره خرید جنگنده‌های سوخو _ 30 از روسیه مطرح شد و در برخی مقاطع زمانی این گمانه‌زنی‌ها قوت هم می‌گرفت. این موضوع با شدت و ضعف ادامه داشت تا اینکه شهریور امسال امیر واحدی، فرمانده نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با تأیید خبر خرید جنگنده از روسیه برای نیروی هوایی ارتش تأکید کرد که خرید جنگنده‌های سوخو _ ۳۵ در دستورکار نهاجا قرار دارد و خرید جنگنده سوخو _ 30 در برنامه نهاجا قرار ندارد. تاکنون اخبار غیررسمی متعددی درباره خرید جنگنده از روسیه، نوع، تعداد و زمان تحویل آنها به ایران منتشر شده است و در جدیدترین اظهارنظر، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس می‌گوید این جنگنده‌ها اوایل سال آینده به ایران می‌آیند.

در همین راستا، ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه هم در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه گفته می‌شود ایران از روسیه هواپیمای جنگی خریده است، گفت: «این سؤال پیش از این نیز از من پرسیده شده و همان‌طور که پیش از این گفتم من در مقامی نیستم که در این ارتباط اظهارنظر کنم».‌ نشریه نیوزویک هم پیرو تقویت گمانه‌زنی‌ها در خصوص احتمال ارسال سوخو _ ۳۵ به ایران در اوایل 1402 نوشت: «تحویل جنگنده‌های پیشرفته سوخو _ ۳۵ از سوی روسیه به ایران که در آستانه نهایی‌شدن قرار دارد، دورانی تازه در روابط تهران و مسکو را آغاز خواهد کرد». به نوشته نیوزویک، روابط نظامی روبه‌توسعه ایران و روسیه، تأثیرات زیادی بر منافع امنیتی واشنگتن و هم‌پیمانانش در خاورمیانه خواهد داشت. این مجله آمریکایی در ادامه خاطرنشان کرد: «این تحول، اولین خرید بزرگ ایران از جنگنده‌های خارجی در قرن حاضر محسوب می‌شود که نیروی هوایی ایران را تقویت می‌کند و راه را برای مبادلات تسلیحات نظامی بین این دو قدرت در آینده، هموار می‌‌‌سازد». نیوزویک در ادامه در ارتباط با قدرت جنگنده‌های سوخو _ ۳۵ روسی، عنوان کرد: «قابلیت‌هایی که این جنگنده از آن برخوردار است، آن را در خاورمیانه بی‌رقیب کرده است».

کن کاساپوغلو، کارشناس ارشد مؤسسه هادسون مستقر در واشنگتن و کارشناس تحقیقات امنیتی و دفاعی در مرکز مطالعات اقتصاد و سیاست خارجی استانبول ترکیه، دلایل متعددی ارائه کرده که چرا خرید سوخو _ ۳۵ از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. نخست، او استدلال کرد که چنین جنگنده برتر و فوق مانورپذیر، کنترل تهران بر حریم هوایی ایران را تقویت می‌کند. یوری اسلیوسار، رئیس شرکت هواپیمایی متحد روسیه، هواپیمای سوخو _ ۳۵ از نوع (s) مدلی را که ظاهراً قرار است به ایران منتقل شود، در نبردهای هوایی بی‌‌‌رقیب توصیف کرده است. در چنین سطح پیشرفته‌ای برای هواپیماهای نسل چهارم سوخو _ 35 احتمالاً در خاورمیانه متمایز خواهد شد. جایی که همان‌طور که کاساپوغلو اشاره کرد، به‌جز صهیونیست‌ها، هیچ‌یک از متحدان ایالات متحده در منطقه با هواپیماهای نسل پنجم عملیات پروازی انجام نمی‌دهد. ‌او همچنین گفت که سوخو _ ۳۵ هرگونه اقدام پیشگیرانه اسرائیل علیه ایران را پیچیده می‌کند، در شرایطی که نیروهای نظامی و جنگنده‌های رادارگریز نسل پنجم اف ـ ۳۵ اسرائیل از برتری هوایی در سراسر منطقه برخوردار هستند.

«گای پلابسکی»، کارشناس اسرائیل در امور تسلیحاتی دراین‌باره گفت: «این جنگنده روسی با توجه به ویژگی‌هایی که از آن بهره‌مند است، یک درنده خطرناک در برابر جنگنده‌های نسل چهارم و حتی نسل ۵/ ۴ کشورهای غربی محسوب می‌شود». وی با اشاره به اینکه تحویل جنگنده‌های سوخو _ ۳۵ روسی به ایران می‌تواند قواعد بازی نظامی در خاورمیانه را تغییر دهد، افزود: «تحویل این جنگنده‌ها به ایران در کنار استقرار سیستم دفاع موشکی اس ۴۰۰ در این کشور، می‌تواند به چالش بزرگی برای جنگنده‌های نسل چهارم نیروی هوایی ارتش اسرائیل (رژیم صهیونیستی) تبدیل شود». مقامات سابق صهیونیست‌ها نیز قبلاً در مورد پیامدهای استراتژیک بالقوه درازمدت مشارکت روبه‌رشد دفاعی روسیه و ایران ابراز نگرانی کرده بودند. با این حال، خرید هواپیماهای سوخو _ ۳۵ از سوی ایران ماه‌ها پس از انتشار گزارش‌هایی مبنی بر دستیابی روسیه به مهمات سرگردان که گاهی اوقات به‌عنوان پهپادهای کامیکاز یا انتحاری از آنها یاد می‌شود، آشکار شد. اگرچه مقامات ایرانی ارسال هواپیماهای بدون سرنشین به روسیه را به‌عنوان بخشی از توافق‌‌‌های قبلی که قبل از جنگ منعقد شده بود، پذیرفته‌‌‌اند، اما تهران به‌طور صریح از کمپین مسکو در اوکراین حمایت نکرده است. همچنین دستیابی ایران به تسلیحات روسی را باید به‌عنوان یک تحول طبیعی در تلاش تهران برای به‌روز‌رسانی نیروی هوایی خود ارزیابی کرد که هیچ قدرت سومی را هدف قرار نمی‌دهد.

تشکیک در صحت  اصل  ماجرا!

فارغ از این نکته باید صحت این ادعا را هم مدّنظر قرار داد؛ به‌ویژه آنکه همزمان با داغ‌شدن بهانه پهپادهای ایرانی که به کاهش سطح روابط دیپلماتیک کی‌یف با تهران منجر شد، این احتمال مطرح است که شاید فروش پهپادها از سوی ایران به روسیه ناظر به تلاش‌های ایران برای خرید جنگنده سوخو _ ۳۵ است؛ ‌اما تا چه اندازه می‌توان این بحث را نزدیک به واقعیت دانست؟ با توجه به تجربه تلخ فروش سامانه موشکی اس _ ۳۰۰ از طرف روس‌ها به ایران آیا می‌توان به خرید سوخو _ ۳۵ از مسکو امید داشت؟ آیا روسیه بعد از ماجرای پهپادها حاضر به دادن جنگنده سوخو _ ۳۵ به تهران خواهد شد؟ محسن جلیلوند پیرامون این سؤالات به «مسئله توازن بین دو جنگ‌افزار پهپاد ایرانی و جنگنده سوخو _ 35 اشاره کرد». این استاد روابط بین‌الملل اساساً «پهپاد را یک ابزار جنگی تاکتیکی می‌داند و در مقابل جنگنده‌ها، هواپیماهای شکاری و بمب‌افکن‌ها را سلاح‌های راهبردی در قوای دفاعی هر کشوری قلمداد می‌کند». از این منظر، جلیلوند «وزن‌دهی به این دو مسئله را کاملاً اشتباه دانسته» و تأکید دارد که «به‌دلیل برخورداری از پهپادهای جنگی ایران نمی‌توان قطعی دانست که روسیه جنگنده سوخو _ ۳۵ را به ایران بفروشد». این تحلیلگر در بخش دیگری از نکات خود به سابقه و تجربه فروش سامانه موشکی اس _ ۳۰۰ توسط روسیه به ایران اشاره می‌کند و می‌گوید: «ما دیدیم که مسکو چه بازی‌های سیاسی و منتهایی را برای فروش این سامانه موشکی بر سر ایران پیاده کرد.

با استناد به همین تجربه، تأکید دارم شاید سوخویی در کار نباشد». این کارشناس حوزه بین‌الملل در ادامه روی نکته مهم‌تری دست می‌گذارد و یادآور می‌شود که «فروش و ارسال پهپاد یک قرارداد راهبردی و استراتژیک در معادلات جنگی نیست، در صورتی که فروش جنگنده یک قرارداد راهبردیِ تسلیحاتی تلقی می‌شود». با ذکر این گزاره تحلیلی، جلیلوند اعتقاد دارد که «روسیه برآورد، تلقی و خوانش استراتژیکی از روابط و مناسبات خود با ایران، حتی در حوزه نظامی (و با وجود همکاری‌های میدانی در سوریه) ندارد؛ یعنی برخلاف این ارزیابی که ایران متحد راهبردی روسیه و چین است، مسکو چنین نگاهی به تهران ندارد».

جنگنده‌های  نسل  ششم  و  تلاش‌های  تل‌آویو   معادله   را   به‌هم می‌زند؟

در کنار گفته‌های محسن جلیلوند، حسین اسعدیان هم بر این باور است که فارغ از کارایی جنگنده‌های نسل چهارم در شرایطی که اکنون جنگ‌های هوایی خود را مهیای ورود جنگنده‌های نسل ششم می‌کنند، باید به صحت اصل خبر شک داشت. مفسر حوزه امنیتی به دو خبر روزهای اخیر نقبی می‌زند؛ خبر نخست، تلاش‌های روسیه در کنار آمریکا و چین برای ساخت جنگنده‌های نسل ششم به میگ - ۴۱ بازمی‌گردد. در کنارش این تحلیلگر حوزه سیاست خارجی، خبر درخواست رسمی اسرائیل برای تحویل‌گرفتن 25 جنگنده نوع پیشرفته اف _ ۱۵ (مدل EX) از ایالات متحده را هم مطرح می‌کند. خبر دوم از نگاه اسعدیان برای تهران اهمیت مضاعف دارد؛ چراکه هدف این خرید، برخوردهای جنگی خواهد بود. در تشریح این نکته، تحلیلگر حوزه سیاست خارجی یادآور می‌شود که جنگنده اف _ ۱۵ بیشتر از هر جنگنده دیگری در کلاس خود سلاح حمل می‌کند و می‌تواند سلاح‌های مافوق صوت تا طول 22 فوت و وزن تا 7000 پوند را پرتاب کند. اما اهمیت مضاعف آن از دید این کارشناس، هم به نوع جنگنده و هم به نوع تجهیزاتی بازمی‌گردد که می‌تواند در این نوع جنگنده‌ها مورد استفاده قرار گیرد. به باور اسعدیان تجهیزات، موشک و راکت‌هایی که روی این نوع جنگنده سوار می‌شوند، قابلیت تخریب تأسیسات در عمق زمین را هم دارند.

در فراز دیگری، این تحلیلگر حوزه سیاست خارجی، پاسخ ناصر کنعانی و اظهار بی‌اطلاعی سخنگوی وزارت امور خارجه را در دو بُعد تفسیر می‌کند؛ یا اینکه به‌زعم اسعدیان نمی‌توان صحت این قرارداد را تأیید کرد یا اینکه وزارت امور خارجه از قرارداد سوخو بی‌اطلاع است. البته در یک گزینه دیگر این کارشناس یادآور می‌شود که احتمالاً وزارت امور خارجه برای جلوگیری از برخی حواشی و تلاش‌های مخرب به‌خصوص از جانب صهیونیست‌ها، دارد از تأیید رسمی آن جلوگیری کند.‌ در این میان نکته‌ای که از نگاه این کارشناس مسائل بین‌الملل اهمیت دارد، آن است که روسیه با تغییرات سیاست خارجی اسرائیل در دوره نتانیاهو احتمالاً حتی اگر فروش این جنگنده را هم در دستورکار خود قرار داده بود، بعید نیست از آن سر باز بزند تا مانع از دورشدن تل‌آویو از مسکو نشود. مؤید گزاره یادشده از دید این مفسر حوزه سیاست خارجی به پیام تبریک ولادیمیر پوتین برای به‌قدرت‌رسیدن نتانیاهو و همچنین گفته‌های نخست‌وزیر اسرائیل در جهت تغییرات اساسی در سیاست خارجی (اسرائیل) پیرامون جنگ اوکراین و تلاش‌های تل‌آویو برای احیای روابط با مسکو بازمی‌گردد.

5965