اعضای کمیته تطبیق برجام چه کسانی هستند و چه افرادی حق رأی دارند؟

قرن نو ـ کتایون مافی: این مسلم است که مقامات کشورمان، هیچ توافقی را که تأمین‌کننده منافع ملت ایران نباشد، نخواهد پذیرفت. از ابتدا هم هدف از مذاکرات وین، موضوع بازگشت آمریکا به برجام از طریق لغو تحریم‌ها و بعد از آن اجرای کامل برجام از سوی همه طرف‌ها بوده است. 

چرایی تشکیل کمیته بررسی و تطبیق متن نهایی توافق ایران و مذاکره کنندگان وین با منافع ملی نیز به همین مسئله برمی‌گردد. منطق پیشنهاددهندگان، شکل‌گیری این کمیته و اجماع میان ارکان مختلف تصمیم‌گیر و مجری در نظام عنوان شده و آنها تأکید کردند که برای وجود این اتحاد و هم‌افزایی تشکیل این کمیته ضروری است.

 حال اولین سؤالی که در مورد این کمیته وجود دارد سازوکار آن در روند تصمیم‌‌گیری است.

کمیته بررسی و تطبیق 

این کمتیه به دنبال تصویب قانون مصوب مجلس یازدهم مبنی‌بر «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از حقوق ملت ایران» شکل گرفت.

اگرچه در آن زمان حسن روحانی مخالفت خود را با تصویب این قانون اعلام کرد و دلیل این مخالفت را مشکلات ناشی از آن برای تعاملات دیپلماتیک خواند اما فشار از سوی مخالفان سیاسی دولت در نهایت منجر به تصویب قانون مذکور شد و دولت هم گفت حتماً آن را اجرا می‌کند.

با شروع دور جدیدی از مذاکرات برای احیای برجام، کمیته‌ای تشکیل شد. این کمیته، یک کمیته «میان‌بخشی» است که وظیفه آن، تطبیق مذاکرات با قانون مصوب مجلس است. این امر به نوعی به آن معنا است که تصمیمات نهایی در زمینه گفتگوهای برجامی براساس گزارشات این کمیته گرفته خواهد شد.

در واقع این کمیته متن نهایی توافق وین را با قانون اقدام راهبردی لغو تحریم‌ها و همچنین سیاست «حرف قطعی» تطبیق دهد. 

سیاست حرف قطعی شامل سه رکن کلی می‌شود که عبارت است از: 1. به لحاظ زمانی آمریکا باید ابتدا اقدام به رفع تحریم‌ها کند، 2. به لحاظ محتوایی رفع تحریم‌ها شامل همه تحریم‌های وضع‌شده در دوران ترامپ شود و 3. لغو تحریم‌های آمریکا مورد راستی‌آزمایی قرار گیرد. 

پس از اعلام‌نظر این کمیته، در نهایت شورای عالی امنیت ملی در ارتباط با تأیید محتوای مذاکرات، توقف مذاکرات یا تغییر تیم مذاکرات تصمیم خود را اعلام می‌کند. 

چه کسانی عضو کمیته تطبیق هستند؟ 

پیشنهاد تشکیل این کمیته از سوی شورای عالی امنیت ملی بود و پس از موافقت مقام معظم رهبری این کمیته شکل گرفت. در آن زمان شهریار حیدری، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در این‌باره گفت: در این کمیته نمایندگانی از سوی شورای عالی امنیت ملی، مجلس و دولت حضور دارند. 

علی شمخانی از طرف شورای عالی امنیت ملی؛ عبدالرضا مصری، عضو هیئت‌رئیسه مجلس؛ وحید جلال‌زاده، رئیس کمیسیون امنیت ملی از طرف مجلس؛ علی‌اکبر صالحی و عباس عراقچی به نمایندگی از دولت برای حضور در این کمیته معرفی شدند. 

همچنین به دنبال برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری 1400، دو نماینده از تیم ابراهیم رئیسی، یعنی سیدعلی حسینی تاش، معاون راهبردی شورای عالی امنیت ملی و علی باقری، معاون سابق دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی در این کمیته حاضر می‌شوند. همچنین مجتبی ذالنوری که در سال اول مجلس یازدهم یعنی تا یک ماه قبل، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی بود نیز در این جلسه شرکت دارد. 

در آن زمان برخی از کارشناسان سیاسی تشکیل این کمیته را نشانگر جدی بودن مسئله وین و توافق قریب‌الوقوع احتمالی عنوان کردند. 

نظر کارشناسان 

با تشکیل این کمیته نظرات مختلفی از سوی کارشناسان در مورد آن ابراز شد. علی نعمت‌اللهی، سفیر سابق ایران در سوئیس و برزیل با اشاره به اینکه تشکیل این کمیته مانع از اعتراض نمایندگان مجلس و شورای عالی امنیت به روند مذاکرات می‌شود، اظهار داشت: فردی که در حال مذاکره در وین است مرتب با مسائل مختلف روبه‌رو می‌شود، باید فردی مورد اعتماد با تخصص لازم باشد که بتواند خودش در آنجا تصمیم‌گیری کند، اگر این کار بخواهد در تهران انجام شود، مرتب مجبور است این موضوع را به اینجا منعکس کند و این رفت‌وآمدها کار را مشکل می‌کند که به نتیجه رساندن و نهایی شدن متن توافق را غیرممکن می‌کند. 

وی افزود: اعضای این کمیته شاهد مباحث  و استدلال‌های مطرح‌شده در وین نیستند و در این شرایط به نتیجه رسیدن و توافق بسیار مشکل خواهد شد. 

رحیم بایزیدی، مدیر گروه روابط بین‌الملل پژوهشکده تحقیقات راهبردی نیز درباره تشکیل کمیته برجام، گفت: مجلس بار‌ها اعلام کرده که توافق امضاشده باید توسط این مجلس تأیید شود تا وجهه قانونی پیدا کند؛ لذا این مکانیسم طراحی شده تا نهاد‌های مهم کشور با هماهنگی یکدیگر، توافق را به تأیید برسانند و ا حیاناً مشکلی برای تداوم حیات برجام در دولت آینده پیش نیاید. 

حق رأی و آثار

در میان افرادی که عضو کمیته تطبیق هستند،‌ برخی حق رأی دارند و برخی دیگر نه. در واقع اینگونه است که سه تن از اعضای این جلسه یعنی دو نماینده رئیسی و همچنین ذالنوری حق رأی ندارند. اما سؤال این است کسانی که حق رأی ندارند، آیا نظرشان بر روی این جلسات مؤثر نیست و کنترلی بر آن نیز ندارند؟

بسیاری براین‌باورند که حضور دو نماینده رئیسی برای آشنا شدن تیم سیاست خارجی وی با شرایط است و آنها تنها به دنبال رصد اوضاع مذاکرات هستند تا فضا را به‌خوبی مدیریت کنند و تقریباً کار را از دولت روحانی تحویل بگیرند، اما برخی دیگر معتقدند ترکیب این کمیته به نفع اصول‌گرایان مخالف برجام است و بعید به‌نظر می‌رسد حضور این افراد به معنی تأثیر نداشتن بر شرایط تصمیم‌گیری‌ها باشد. طرف‍‌های غربی نیز اعلام کرده‌اند در بسیاری از مباحث به توافق رسیده‌اند و حالا منتظر نظرات دولت آتی هستند که این امر نیز نشان از تأثیر حضور این افراد دارد.

5965