مذاکرات برجامی، چشم‌انداز مبهم

قرن نو – کتایون مافی: شش دوره از مذاکرات غیر مستقیم ایران با امریکابه میزبانی اتحادیه اروپا و با هدف احیای دوباره برجام برگزار و با تغییر دولت درایران دچار وقفه شد. اکنون به نظر می‌رسد که با گذشت زمان، امکان بازگشت به توافق هسته‌ای دشوارتر شده و این درحالی است که تشدید فعالیت‌های هسته‌ای ایران، نگرانی بیشتر طرفهای مذاکره کننده را برانگیخته است.
حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه دولت رئیسی با تاکید بر اینکه از ایران ادامه این گفت‌وگوها شانه خالی نمی‌کند، اعلام کرده که برای تشکیل تیم جدید مذاکره کننده به دو تا سه ماه زمان نیاز دارد.
موضوعی که با خواسته آمریکا و شرکای غربی ‌اش برای بازگشت سریع تهران به میز مذاکره همخوانی ندارد.
امریکایی‌ها می‌گویند، فشارهای ترامپ سبب شده، ایران تا نزدیکی نقطه گریز هسته‌ای پیش رود و تعیین دو تا سه ماه زمان برای تشکیل تیم جدید مذاکره کننده، معادل ارزیابی‌های کارشناسان، برای رسیدن به نقطه گریز هسته‌ای است.
این ارزیابی‌ها با ابراز نگرانی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نسبت به تولید اورانیوم فلزی و افزایش ظرفیت غنی‌سازی اورانیوم تا سطح ۶۰ از سوی ایران همراه شده است.

نگاه دولت رئیسی

دولت رئیسی هنوز اعلام نکرده چه زمانی آمادگی از سرگیری مذاکرات را دارد، اما سخنانش در مورد اینکه از دیپلماسی برای رفع تحریم‌ها استقبال می‌کند، برای طرف‌های غربی امید بخش بوده است.

با این وجود اخیراً رابرت مالی نماینده ویژه آمریکا اعلام کرده است:  «اگر پیشرفت‌های هسته‌ای ایران تداوم پیدا کند و تهران همچنان به برداشتن گام‌های تحریک‌آمیز ادامه بدهد، این یعنی توافق به یک مسیر دیگر کشیده خواهد شد.»

 یکی از مهم‌ترین تاکیدات ایران برای بازگشت به گفت‌وگوهای برجامی ارائه تضمینی از سوی آمریکا برای عدم خروج دوباره از توافق است. 

رابرت مالی با اشاره به اینکه ایران برای ادامه آغاز دور هفتم گفتگوهای وین  «ضمانت‌نامه کاربردی» می‌خواهد، گفت:  آمریکا ضمانت نمی‌دهد و اگر بخواهد ضمانت دهد، باید توافق دیگری داشته باشیم. چالش کنونی دقیقاً در همین گزاره نهفته است.

پیش‌بینی‌ها برای آغاز گفت‌وگو 

پیش‌بینی‌های متعددی برای آغاز دوباره این گفت‌وگوها درجریان است از جمله میخائیل اولیانوف نماینده روسیه در وین نسبت به از سرگیری مذاکرات احیای برجام طی چند هفته دیگر ابراز امیدواری کرده است.

وحید جلال زاده رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس و نماینده مردم ارومیه نیز در این باره گفت: باید مشخص شود که وزارت امور خارجه مذاکرات را دنبال خواهد کرد یا شورای عالی امنیت ملی و زمانی که این مسئله مشخص شود، در آن زمان هم تیم مذاکرات معین می‌شود.

نگرانی‌های امریکا

کسب توافق با ایران در شمار اولویت‌های دولت بایدن محسوب می‌شود و عدم بازگشت به توافق اولیه یک شکست بزرگ برای اوست. به گفته مقامات آمریکایی هدف ایالات متحده هنوز بازگشت کامل به مفاد توافق برنامه جامع اقدام مشترک است. با این حال شبکه خبری بلومبرگ از قول منابع آگاه گزارش داده که امریکا در مذاکرات وین به دنبال جایگزینی برای بازگشت به توافق با ایران است.
بلومبرگ لغو محدود تحریمها در ازای توقف فعالیت‌های هسته‌ای ایران را یکی از این موارد عنوان کرده‌ است. رابرت مالی نیز در مصاحبه  با بلومبرگ تاکید کرد:  «ما نمی‌توانیم تا ابد منتظر بمانیم در حالی که ایران به پیشرفت‌های هسته‌ای خود ادامه می‌دهد، زیرا از نقاطی به بعد، پیشرفت‌های آن‌ها به گونه‌ای خواهد بود که بازگشت به برجام برای آمریکا بسیار کم ارزش‌ خواهد بود.»

به نوشته بلومبرگ، امریکایی‌ها می‌گویند ایران با استفاده از فروش روی آب نفت خام و استفاده از رمزارزها برای دریافت پول خود، راه‌هایی برای دور زدن و خنثی‌کردن تحریم‌های آمریکا یافته است.
آن‌ها بر این باورند که سرنوشت مذاکرات برجام در سایه "تقاضاهای حداکثری" تهران قرار دارد و حمایت و همکاری اقتصادی چین و روسیه از تاثیر تحریم‌ها و پی‌آمدهای آن بر اقتصاد ایران کاسته است .  در نتیجه این امر ایران خود را در موقعیت مناسبی برای اخذ امتیازات بیشتر و تغییر پلتفرم مذاکرات می‌ببیند.

برنامه‌های جایگزین 

اظهارات جن ساکی، سخنگوی کاخ سفید مبنی بر اینکه " از نظر جو بایدن این به نفع آمریکا است که مسیر دیپلماتیک ادامه یابد " نشان می‌دهد که اکنون مهمترین اولویت امریکا نظارت بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران است و موارد دیگر در اولویت‌های بعدی او قرار دارد.

رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران با اشاره به اینکه،  اگر فکر نمی‌کردیم که این توافق امکان‌پذیر است، ابراز آمادگی نمی‌کردیم» در این باره گفت؛ که همزمان اکیپ تحت سرپرستی او برای سناریوهای جایگزینآماده می‌شود.  یکی از این احتمالات امضای توافقی جداگانه میان تهران و واشنگتن است، توافقی که با برجام کنونی متفاوت است.

وی انجام مجموعه‌ای از پاسخ‌های تنبیهی علیه ایران با هماهنگی شرکای اروپایی را از سناریوهای دیگر خواند.

بهره گیری از قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل نیز یکی دیگر از موارد مورد توجه امریکا است.

 اهمیت بازگشت به گفت‌وگوها

بازگشت به گفت‌وگوهای برجامی در دولت سیزدهم، برخلاف آنچه که عنوان می‌شود، دارای اهمیت است چرا که انجماد در وضع فعلی برجام، به معنای خسارت‌های افزوده به اقتصاد ایران وپیامدهای سیاسی و اجتماعی ناشی از آن است.

طرف‌های اروپایی اکنون برخلاف گذشته در ائتلاف با واشنگتن قرار دارند و از ادامه انجماد کنونی به عنوان فرصتی برای افزودن فشارها به تهران بهره می‌برند.

در این میان بلومبرگ با اشاره به برگزاری کنفرانس عمومی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در روز ۳۰ شهریور21 سپتامبر در وین، پیش بینی کرده،  دور هفتم مذاکرات هسته‌ای در حاشیه نشست عمومی اعضای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی آغاز شود.

باید دید آیا تصمیم دولت‌های اروپایی درباره ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت درباره ادامه گفت‌وگوها تعیین کننده خواهد بود یاخیر؟