رافال، لوور، و دیگر هیچ؛ نگاهی به سفر دوروزه مکرون به خلیج فارس

رئیس‌جمهوری فرانسه ۱۲ و ۱۳ آذر ماه در سفری دو روزه به خلیج فارس در رأس هیئتی بلندپایه متشکل از فلورانس پارلی، وزیر دفاع؛ جان ایو لودریان، وزیر خارجه؛ وزیر تجارت خارجی؛ وزیر فرهنگ و رؤسای شرکت‌های بزرگ فرانسوی از امارات، قطر و عربستان سعودی دیدار کرد. محمد بن زاید (‌ام‌بی‌زد) آل نهیان، ولیعهد ابوظبی؛ شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر و محمد بن سلمان (‌ام‌بی‌اس)، ولیعهد سعودی به ترتیب میزبان رئیس‌جمهور فرانسه در این دیدارها بودند. به‌طورکلی، محور اصلی دیدار از امارات متحده عربی عقد قراردادهای کلان تسلیحاتی، هسته‌ای و تجاری، از قطر موضوع افغانستان و نحوه تعامل با طالبان، و از عربستان رفع تنش بین کشورهای محور ریاض ـ ابوظبی با لبنان بود. ایجاد ثبات و امنیت در منطقه، مبارزه با تروریسم، برنامه هسته‌ای ایران و وضعیت عراق، یمن، و سوریه ازجمله موضوعات فرعی دیگری است که گفته شده درباره آنها به‌خصوص بین مکرون و‌ ام‌بی‌زد و‌ ام‌بی‌اس مذاکره شده است. 

به‌طورکلی سفر مکرون به منطقه در این برهه زمانی از چند منظر قابل‌ارزیابی است: 

نخست بعد اقتصادی و تجاری سفر است که مهم‌ترین دستاورد رئیس‌جمهور فرانسه به‌حساب می‌آید. در طول بحران کرونا، اقتصاد فرانسه ده درصدکوچک‌تر شده، بدهی عمومی این کشور به بیش از صد درصد تولید ناخالص ملی آن رسیده و سیاست‌های تعدیل اقتصادی منجربه اعتراض‌های اجتماعی ـ سیاسی، قدرت گرفتن احزاب راست و چپ افراطی و کاهش سرمایۀ اجتماعی دولت و شخص مکرون شده است. لذا مکرون در ماه‌های منتهی به انتخابات بیش از هر چیز نیازمند ترمیم اقتصاد فرانسه برای پیروزی است. در سفر به امارات، مکرون در دبی، قرارداد فروش هشتاد فروند جنگنده رافال و دوازده فروند بالگرد کاراکال را با مقامات اماراتی امضاء کرد. عقد این قرارداد، پس از شوک توافق آکوس و لغو قرارداد ۶۶ میلیارد دلاری خرید دوازده زیردریایی از سمت استرالیا علاوه‌براینکه نوعی ترمیم وجهه برای مکرون و دولت فرانسه به‌حساب می‌آید، از لحاظ اقتصادی نیز برای این کشور بسیار حائز اهمیت است.

به گفته وزیر دفاع فرانسه، این معامله تسلیحاتی، بزرگ‌ترین درخواست خارجی برای جنگنده‌های رافال فرانسه از سال ۲۰۰۴ میلادی و نوعی توافق تاریخی است که بیش از هفت هزار شغل برای فرانسوی‌ها ایجاد می‌کند. بعداز امضای این قرارداد اعلام شد که سهام شرکت داسو، سازنده فرانسوی هواپیمای رافال، بیش از نُه درصد جهش کرده است. 

پیروزی رافال در رقابت با هواپیماهای آمریکایی بدون شک بدون رضایت آمریکا و تعلل آن در فروش اف ـ ۳۵های رادارگریز رخ نمی‌داد و شاید واشینگتن با این کار به نوعی از پاریس بر سر توافق آکوس دلجویی کرده باشد. توافق برای همکاری در زمینه اکتشافات فضایی بین مرکز فضایی محمد بن راشد و مرکز ملی مطالعات فضایی فرانسه، امضای یادداشت تفاهم در زمینه انرژی هسته‌ای بین سازمان انرژی هسته‌ای امارات و شرکت الکتریسیته دو فرانس، و تمدید قرارداد موجود بین موزه لوور ابوظبی و موزه اصلی در پاریس برای ده سال دیگر یعنی تا سال ۲۰۴۷ به مبلغ ۱۶۵ ملیون یورو از دیگر دستاوردهای اقتصادی سفر مکرون است. 

دوم بحث و بررسی نقش فرانسه در منطقه خاورمیانه است که طیف گسترده‌ای از موضوعات چون موضوع هسته‌ای و نقش و نفوذ ایران در منطقه ازجمله در عراق، لبنان، سوریه و یمن و رقابت قدرت‌های بزرگ در منطقه، در دوره‌ای که آمریکا به خروج نظامی از آن و پیگیری سیاست موازنه از دور و تمرکز بر شرق اولویت داده است، را دربرمی‌گیرد. خاورمیانه همیشه برای فرانسه منطقه‌ای مهم بوده و جایی است که به این کشور اجازه می‌دهد تا با نشان دادن درجه‌ای از استقلال عمل و وزن نظامی‌اش در نقش یک قدرت بزرگ ظاهر شده و اعتبار بین‌المللی خود را نشان دهد. در واقع منطقه برای حس فرانسه از جایگاهش در عرصه قدرت در جهان حائز اهمیت است. سیاست سنتی فرانسه در این منطقه مبتنی‌بر نوعی واقع‌گرایی است که مفهوم بنیادین آن را اطمینان‌بخشی چندباره به متحدان و شرکا در قبال درک تهدیداتی که به‌خصوص در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی دارند تشکیل می‌دهد.

مکرون بعد از برگزیت به عنوان یک قدرت هسته‌ای و عضو دائم شورای امنیت، نقش پررنگ‌تری را برای فرانسه در جهت‌دهی به سیاست خارجی آن ترسیم کرده و تلاش دارد تا تحت سیاست استقلال راهبردی اروپا آن را عملی سازد. این کشور از اول ژانویه سال ۲۰۲۲ به عنوان ریاست دوره‌ای اتحادیه اروپا، ایفای نقش در خاورمیانه ازجمله در بحران لبنان را در راستای تقویت سیاست خارجی خود و نقش رهبری‌اش بر اتحادیه و جهت‌دهی به سیاست استقلال راهبردی می‌داند و براین‌اساس است که موضوع لبنان در سفر به عربستان به موضوع کلیدی سفر تبدیل می‌گردد. فرانسه در سال‌های اخیر در قالب استقلال راهبردی اروپا تلاش بسیاری کرده تا متحدانش در اتحادیه اروپا ازجمله آلمان را با خود در این راه همراه سازد که تبلور آن در مأموریت دریایی اروپایی (EMSOH) قابل‌مشاهده است. بااین‌حال، در این کار موفق نبوده است. 

صحبت‌های مکرون در خصوص ایران و مذاکرات هسته‌ای از دو منظر قابل‌ارزیابی است. اول اینکه کشورهای امارات و عربستان مدت‌ها است که خواهان حضور در مذاکرات هستند (امری که با مخالفت ایران روبه‌رو شده) و فرانسه با این کار تلاش می‌کند تا به آنها اطمینان بدهد که صدا و نظرشان در مذاکرات نمایندگی می‌شود. و دوم اینکه مکرون با این کار همچنان تلاش می‌کند تا ایده برجام پلاس و تعمیم و گسترش آن به امنیت و ثبات در منطقه را دنبال کند و آن را به عنوان مطالبه‌ای منطقه‌ای از ایران زنده نگه دارد.

ادعای مکرون مبنی‌براینکه دور هشتم مذاکرات هسته‌ای به‌زودی برگزار نخواهد شد چندان با واقعیت‌های موجود در اروپا همخوانی ندارد. به‌رغم سرخوردگی و نگرانی اظهارشده در بیانیه سه کشور اروپایی بعد از مذاکرات اخیر، تأخیر در مذاکرات و عدم حصول نتیجه می‌تواند با گام‌های بیشتر کاهش تعهدات هسته‌ای ازسوی ایران، پیچیدگی بیشتر روابط آن با آژانس و سخت‌تر شدن نجات برجام همراه شود. با توجه به تحولات سیاسی داخلی در کشورهای آلمان، فرانسه و بریتانیا و مشکلات امنیتی، اقتصادی و اجتماعی پیش‌روی آنها از بحران در مرزهای اوکراین گرفته تا مقابله با شیوع موج جدید کرونا در این قاره،  دیپلمات‌های ارشد اروپایی ترجیح می‌دهند تا فرصتی دیگر به مذاکرات برای احیای توافق هسته‌ای بدهند و این فرصت نمی‌تواند خیلی به تأخیر انداخته شود. 

سوم اهمیت سفر مکرون از منظر مسائل داخلی و انتخابات آتی ریاست‌جمهوری فرانسه است. اریک زامور، یهودی پوپولیست و مارین لوپن با تمام توان به دنبال شکست مکرون هستند؛ لذا مکرون تلاش می‌کند تا با استفاده از همه ظرفیت‌ها و فرصت‌های موجود ازجمله دستاوردهای سیاست خارجی و منافع ناشی از قراردادهای نظامی و تجاری با کشورهای ثروتمند منطقه، موقعیت‌اش را در انتخابات آتی ریاست‌جمهوری فرانسه بهبود بخشد. بدون شک روابط صمیمی او با‌ ام‌بی‌زد و‌ ام‌بی‌اس به دریافت چنین کمک‌هایی از آنها در چنین زمان خاصی کمک می‌کند و قتل قاشقچی یا نقض حقوق بشر و حقوق بشردوستانه در جنگ یمن نمی‌تواند مانع چنین دیداری گردد.

در کل سفر مکرون به امارات و عربستان بیشتر از بُعد اقتصادی و منافع آن برای او در انتخابات آتی ریاست‌جمهوری حائز ارزیابی است تا تحولی خاص در سیاست خاورمیانه‌ای این کشور. از منظر اروپایی نیز، استقلال راهبردی با طعم فرانسوی اگر به معنای جدا شدن (decoupling) از آمریکا و فرانسوی کردن سیاست خارجی و دفاعی اروپا در قبال مناطق مختلف ازجمله خاورمیانه باشد فرصت تحقق نخواهد یافت.

5965